21 năm, Nữ Huynh trưởng cấp Dũng Hoàng Thị Kim Cúc tạm biệt mái Nhà Lam

Chị Hoàng Thị Kim Cúc, pháp danh: Tâm Chánh, tự Thể Hạnh.

Sinh ngày mồng 8 tháng 11 năm Qúy Sửu.

Thân phụ: cụ Hoàng Phùng, Thân mẫu là cụ bà Tôn Nữ Thị Khuê. Chánh quán làng Xuân Tùy, Thừa Thiên. Trú quán tại Thôn Vỹ Dạ, thành phố Huế.

Buổi thiếu thời, sau những năm theo chân Thầy mẹ công tác ở một số Tỉnh đàng trong, học xong bậc sơ học và tiểu học sau về Huế học trường Đồng Khánh hết cấp trung học rồi tiếp tục giảng dạy tại đây cho đến ngày lớn tuổi về hưu.

Vốn sinh ra và lớn lên trong một gia đình truyền thống nho phong cao quí, lại được nung đúc với niềm tin Phật dạt dào và sâu sắc, chị Hoàng Thị Kim Cúc trong khoảng thời gian trưởng thành gần 50 năm đã trọn vẹn đem hết tâm hồn, tình cảm và ý chí phục vụ cho lợi ích của mọi người, nhất là đối với giới trẻ trong bao cảnh giao động của đất nước vào những năm trước mùa thu năm 1945 và mãi cho đến tận bây giờ.

THỜI GIAN TỪ TRƯỚC 1945…

TRONG NGÀNH GIÁO DỤC.

Từ những năm ba mươi, bấy giờ chị Hoàng Thị Kim Cúc đang độ tuổi hai mươi, đủ bề công, dung, ngôn, hạnh, mặc dù vốn có một dẫn lực tân kỳ, đầy ý vị của “ngọn nắng mới lên” trong “Mảnh vườn xanh như ngọc”. Ở chị Hoàng Thị Kim Cúc như luôn nghe rõ bước đi lên của tâm thức mình, ngừng lại nơi đâu chỉ là tùy duyên, mà lòng trong sáng tiếp tục đi lên mãi là bất biến, ấy là tất cả cuộc đời của chị.

Bởi vậy cho nên từ khi rời ghế nhà trường cũ, Trường Nữ Trung học Đồng Khánh Huế, nơi đây là hầu như tâm điểm đào tạo độc nhất giới trẻ miền Trung và Huế thuộc phái nữ bấy giờ để có một trình độ kiến thức trước khi ra xã hội chen vai cùng nam giới xây dựng cuộc đời, xây dựng gia đình và đất nước.

Tại trường Đồng Khánh, thuộc thành phần giảng huấn, chị vẫn chỉ nhận một nhiệm vụ rất khiêm tốn là chăm lo giáo dục cho các nữ sinh có đủ khả năng làm tròn thiên chức người con gái, làm vợ, làm mẹ trong gia đình trước khi dấn thân vào các công tác xã hội. Chị thường phụ trách những ngành như giáo dục, y tế, dưỡng nhi, nữ công, gia chánh, tổ chức kinh tế và quản lý gia đình; vừa nghiên cứu vừa giảng dạy trong hơn ba mươi năm làm việc. Nữ giới Việt Nam thuộc lứa tuổi trung niên trở xuống ít ai không biết tên Chị; sách báo của Chị viết về các vấn đề hiện nay trong nước, ngoài nước chú ý vă xuất bản khá nhiều nơi như Huế, thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng, Pháp, Hoa Kỳ.v.v.. có những ấn bản lên đến 20.000 cuốn.

Cuộc sống mỗi ngày cũng như mọi ngày, ít khi Chị được rãnh rỗi, vì ngoài việc giảng dạy Chị còn gánh vác nhiều công việc khác của Đoàn thể: vận dụng vốn hiểu biết từ nhà trường ra xã hội, từ xã hội xây dựng một lý tưởng gia đình cao hơn.

THỜI GIAN TỪ SAU 1945…

HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG VÀ TỔ CHỨC ĐOÀN THỂ.

Giai đoạn 1945 trở về sau, đúng vào lúc thành phố Huế trải qua những ngày kinh hoàng, ly loạn: địch trở lại, dân chúng tứ tán, cuộc kháng chiến bùng nổ. Đến khi thành phố Huế tương đối ổn định vào những năm 1946, 1947, Chị trở về ngôi trường Đồng Khánh cũ với tâm trạng khắc khoải qua những ngày đối diện với cảnh xác xơ của thành phố từ cái vẻ tiêu điều của cảnh trí bên ngoài đến nỗi cô đơn, trống trải bên trong, giai đoạn này Chị Hoàng Kim Cúc cảm nhận sâu sắc lời Phật dạy về cái khổ, phương pháp diệt khổ, về Bát chánh đạo, về Lục độ, Thập nhị nhân duyên, để từ quan điểm nhân sanh và vũ trụ Phật giáo soi sáng cho chính mình, nâng cao kiến thức và đóng góp công sức xây dựng đoàn thể, sống kết hợp chặc chẽ, tương thân tương trợ theo tinh thần Phật giáo.

Cuối Đông 1946 và đầu Xuân 1947, Chị đã bắt đầu sinh hoạt thường xuyên với tổ chức Gia đình Phật hóa phổ Hướng Thiện, Gia đình đầu tiên sinh hoạt sau ngày hồi cư tại nhà Bác Phan Cảnh Tú có đầy đủ thành phần Thiếu niên, thiếu nữ và nam nữ Phật tử. Từ nơi này, Chị đã tận tụy chăm sóc chỉnh đốn tổ chức Ngành Nữ.

Đầu năm 1948, số lượng nam nữ thanh thiếu nhi Phật tử ngày căng đông phải chuyển nơi học tập và nhóm họp xuống trường tiểu học Thanh Long (nay là Trường Huỳnh Thúc Kháng) rồi lên trường tiểu học Thượng Tứ. Quá trình sinh hoạt tại hai nơi này, Chị đã tận tâm chăm sóc tổ chức, tích cực học tập, tham dự các lớp Phật pháp ngắn hạn, dài hạn mặc dù chưa muốn tự nhận mình là một đoàn viên chính thức.

Tháng 2 năm 1948, thời gian bước đầu tìm hiểu và nghiên cứu tổ chức với tư cách là bạn đoàn.

Mãi gần một năm sau, tháng 12 năm 1948, Chị chính thức nhận nhiệm vụ Đoàn trưởng đoàn nữ Hương Trang, làm ủy viên nữ Phật tử Gia đình Phật tử Thừa Thiên, rồi lần lược giữ các chức vụ:

          – Uỷ viên nữ Phật tử Ban hướng dẫn GĐPT Tổng Hội.

          – Phó Trưởng ban Hướng dẫn GĐPT Thừa Thiên kiêm Phó ban Hướng dẫn GĐPT Tổng Hội.

Trong suốt quá trình 10 năm thực hiện các nhiệm vụ đã ghi trên từ năm 1948 đến cuối năm 1958, với tư cách Huynh trưởng chị đã làm việc tích cực không bao giờ gián đoạn, mặc dầu sức khỏe có hạn, công việc nội bộ của đoàn thể càng ngày càng nhiều, tình hình bên ngoài biến chuyển đa đoan và phức tạp.

Năm 1956 lần đầu tiên Hội Việt Nam Phật học xếp cấp cho huynh trưởng GĐPT, chị được xếp vào hàng Huynh Trưởng cấp Tấn (Quyết định số 84 – HDTH/Ht ngày 13 tháng 03 năm 1956).

Tình hình bên ngoài đa đoan và phức tạp đến nỗi vai trò lãnh đạo chính GĐPT Thừa Thiên và Tổng Hội Phật giáo Trung Phần không thể giao cho một ai bên phía nam, mà chị Hoàng Kim Cúc phải nhận lãnh để đương đầu.

Năm 1962 chị nhận nhiệm vụ Trưởng ban Hướng dẫn cả hai cấp Tỉnh hội Thừa Thiên và Tổng hội Trung Phần. Tháng 8 năm 1964 băn giao công tác lãnh đạo GĐPT Trung Phần cho Ban Hướng dẫn GĐPT Trung ương.

Năm 1964, sau khi GĐPT Việt Nam thống nhất toàn quốc, chị được bầu vào ban lãnh đạo GĐPT Trung ương với chức vụ Phó Trưởng ban Hướng dẫn phụ trách Ngành Nữ toàn quốc, một công tác vô cùng trọng đại và khó khăn đối với chị vì tuổi càng ngày càng cao, sức khỏe yếu kém dần, lại thường xuyên ở Huế, khó lòng điều hành việc chỉ đạo Trung ương. Ngại rằng không chu toàn nhiệm vụ cho nên năm 1965 chị có thư xin Trung ương thay người khác nhưng không được chấp thuận cho nên phải đơn phương gánh vác trách nhiệm. Bao nhiêu thì giờ nghỉ ngơi trong các dịp nghỉ lễ lớn và toàn bộ thời gian nghỉ hè, Chị phải tập trung làm việc không hở từ công tác tổ chức thăm viếng, dự và mở các trại huấn luyện cấp Tỉnh khắp ba bốn mươi tỉnh Miền Trung và Miền Nam liên tục cho đến biến cố Mậu Thân năm 1968.

MƯỜI NĂM TỪ 1969 ĐẾN 1978

HUYNH TRƯỞNG CẤP DŨNG

Mùa Xuân năm Mậu Thân năm 1968 với những biến cố kéo dài chuyển biến cuộc sống từng địa phương đã là chùng bước sinh hoạt của GĐPT không ít, nhất là đối với ngành nữ, một phần do đời sống và vấn đề giao lưu liên lạc càng ngày càng khó khăn. Giai đoạn này với tư cách là cấp lãnh đạo cao nhất của ngành nữ , với tư cách huynh trưởng cấp Dũng do Trung ương phong, chị tự thấy không sao yên tâm ngồi nhìn đoàn thể cứ theo thời gian mà lặng khuất dần, mùa hè năm 1974, vượt qua mọi khó khăn, trắc trở, chị quyết tâm thực hiện một hành trình dài với kế hoạch hoạt động rộng rãi trong nhiều tỉnh miền Trung và miền Nam với chủ định thăm viếng, chấn chỉnh tổ chức hay mở lớp huấn luyện tùy theo yêu cầu từng địa phương. Chị đích thân lãnh đạo đoàn Huynh trưởng Trung ương bắt đầu rời Huế ngày 10 tháng 06 năm 1974 , sinh hoạt trong 45 tỉnh, thành: Quảng Trị, Thừa Thiên, Đà Nẵng, Quảng Nam, Tam Kỳ, Quảng Ngãi, Bồng Sơn, Qui Nhơn, Tuy Hòa, Nha Trang, Phan Rang, Phan Thiết, Lâm Đồng, Đà Lạt, Di Linh, Ba Mê Thuộc, Pleiku, Phú Bổn, Kontum…

Đến Kontum xem như đã hoàn thành tương đối tốt đẹp kế hoạch thăm viếng miền Trung, củng cố các tổ chức sinh hoạt ngành nữ GĐPT cả 3 hệ thống : Oanh Vũ, Thiếu nữ Phật tử và nữ Phật tử( thanh nữ ) . Chị lại chuẩn bị kế hoạch vào Nam . Tại miền Nam , GĐPT bấy giờ cũng đã được thành lập khắp nơi nhưng mọi sinh hoạt vì còn mới cần uốn nắn nhiều điểm nên công tác của Chị tại đây có phần vất vả nhất là vấn đề ổn định tổ chức cho thật quy cũ về cả hai mặt nhân sự bộ khung huynh trưởng các ngành và vấn đề huấn luyện huynh trưởng về mặt chuyên môn và trau dồi kiến thức Phật pháp. Chuyến đi Nam này đánh dấu một bước tiến quan trọng về mặt rộng lẫn chiều sâu trong lịch sử phát triển của GĐPT Việt Nam đến tận các miền xa xôi nơi cuối cùng của đất nước, chặng cực Nam cũng như cực Đông và cực Tây nơi mà cuộc sống tinh thần của quần chúng vốn chịu ảnh hưởng sâu nặng các trào lưu tín ngưỡng phức tạp. Những tỉnh miền Nam Chị đã đến, cùng các GĐPT địa phương có chiều sâu như Phước Long, Long An, Vũng Tàu, Sa Đéc, Vĩnh Long, Cần Thơ, Hậu Giang, Củ Chi, Hậu Nghĩa, Tây Ninh, Bạc Liêu, Cà Mau, Hồng Ngự, Rạch Gía, Long Khánh, Thủ Đức, Gia Ray, Vĩnh Nghiêm, Vĩnh Bình, Gia Định, Sài Gòn.

Bản đồ nước Việt Nam từ vĩ tuyến 17 trở vào mở rộng, khắp nơi đã sáng lên màu áo lam hiền hòa, dẫu rằng người xưa nói: “phụ nhân nan hóa” hay “thân gái dặm trường“ với Chị Hoàng Kim Cúc, dẽo dai vẫn nhẫn nại, cương nghị và đoan trang dưới lá cờ hoa sen trắng, đã làm việc không ngừng tư thế hành động, phong cách đối xử nhẹ nhàng, súc tích và ý nhị như làn hương sen từ đám bùn lầy, vươn lên bay trong gió Nam, tự tại và vô ngại.

Sinh hoạt của chị trong mùa sen nở năm 1974 có một giá trị điển hình về số lượng và chất lượng để cho thế hệ Thanh Thiếu Nhi phật tử Việt Nam đương thời và hậu tiến nhận chân và thấm thía rằng nếu Tổ quốc Việt Nam không thể thiếu hoa sen thì tuổi trẻ Việt Nam cũng không thể thiếu tấm lòng tin Phật, cũng như gia đình Việt Nam không thể thiếu những đàn con đức hạnh quả cảm, đầy vị tha.

Cuối năm 1974, bước sang đầu năm 1975 cả tâm hồn trí tuệ lẫn tình cảm của Chị có những hồi nghẹn thắc, hầu như trập trùng go lại, có lẽ cũng một tình trạng trập trùng, go lại của đất nước thời bấy giờ khi cuộc chiến đấu chung của dân tộc đang hồi kết thúc. Các nam nữ huynh trưởng , các Phật tử trong giới thanh niên tạm thời phân tán làm bổn phận và trách nhiệm khẩn cấp của mỗi người, Chị Hoàng Kim Cúc không có ai giao mà cũng chẳng nhờ ai ủy thác, tự xem như có trách nhiệm của người Chị trưởng cao nhất và trên tất cả mọi tình huống khác biệt, Chị hết lòng an ủi khuyến khích người sống, tưởng nhớ người đã khuất, duy trì giềng mối tổ chức, giữ gìn tài liệu, thành tích của GĐPT Việt Nam trong quá trình hơn 30 năm sinh hoạt về mọi mặt : con người, hành chánh, văn nghệ, văn hóa…

Sau năm 1975, các năm 1976, 1977 và mãi tận mười năm sau những sinh hoạt của chị vẫn đại khái như trên, dẫu cốt cách, đạo phong cuộc đời người huynh trưởng cao cả của chị bề ngoài có phần nào phôi phai vì thời cuộc nhưng bên trong, tự đáy lòng chị, từ tâm hồn chị đã khắc sâu và sáng hơn bao giờ hết những dòng sắc sảo : Tất cả cho lý tưởng người huynh trưởng. Người huynh trưởng lớn lao với hàng triệu các em đồng đạo âm thầm và bền bĩ đã sống, đang sống và sẽ sống mãi như đời Chị.

Mùa Đông Mậu Thìn năm 1988, sau một chuyến sinh hoạt thăm viếng tại miền Nam chị lâm nạn, Chị được đưa về Huế khi bệnh tình khá trầm trọng, dẫu tuyệt nhiên không nói được một lời, nhưng Chị còn có thể nhìn, còn có thể chảy nước mắt khi hé mở thấy các em lớn nhỏ của Chị đến thăm bên giường bệnh Chị cứ nhìn và chảy nước mắt như thế cho đến lúc 12 giờ ngày 27 tháng 12 năm Mậu Thìn tức ngày 3 tháng 2 năm 1989 chị trút hơi thở cuối cùng!

Ôi! Thôi rồi, đời chị đến nay đã kết thúc!

Kể từ ngày 05/12/1913 khi mầm cúc vàng hé mở đến ngày cây cúc vàng nằm xuống sau 75 mùa xuân tiếp nhận ánh sáng mặt trời, cũng là bảy mươi lăm mùa Xuân đạo hạnh trong vườn Xuân ấm của Gia Đình Phật Tử Việt Nam .

Không những bảy mươi lăm mùa Xuân đời chị đủ cả hương hoa đạo hạnh mà 75 mùa Hạ của đời Chị cũng là 75 mùa sen nở tinh khiết và trong trắng vô cùng.

Không những 75 mùa Hạ đời Chị có sen nở trắng trong và tinh khiết mà 75 mùa Thu của đời Chị cũng là 75 mùa hiếu hạnh mỗi bận lá vàng rụng và Vu Lan về.

Không những 75 mùa Thu đời Chị có lá vàng và tấm lòng vàng chí hiếu mà 75 mùa Đông của đời chị cũng là 75” Mùa hoa đạo” trang nghiêm và thơm ngát.

Thật vậy đời chị là bảy mươi lăm mùa hoa đạo, quanh năm Xuân, Hạ, Thu, Đông vốn được nuôi dưỡng giữa khung cảnh sắc hương trang nghiêm. Do Hương Trang vốn là tên một đoàn nữ Phật tử đầu tiên do chị điều khiển khi chị mới làm huynh trưởng và cho đến nay sau hơn bốn mươi năm phục vụ đạo pháp, hiến trọn cuộc đời cho Gia Đình Phật Tử đã có hàng trăm đoàn Hương Trang như vậy nối tiếp ra đời, làm cơ sở vững chắc nối tiếp sự nghiệp của Chị trong bất cứ tình huống khó khăn nào, cho dù sự tướng có biến chuyển nhưng bản chất vẫn là một.

Kính thưa chị Hoàng Kim Cúc kính mến!

Chúng em xin vài nét vụng về ôn lại cuộc đời cao quí của Chị cũng có nghĩa là ôn lại một sự nghiệp lâu dài và trọn vẹn của một thế hệ trẻ tin Phật, đưa đạo về với gia đình làm nền tảng cho xã hội Việt Nam tốt đẹp.

Sống thì chị ở, thác thì chị về, Chị vẫn còn mãi trong tim chúng em, chúng em xin nguyện một lòng theo gương chị, làm sáng tỏ đời Chị.

Và xin nguyện trọn đời cống hiến cho tổ chức GĐPT, cho màu Lam yêu thương. Nguyện cầu cho tất cả chúng ta mãi mãi được an lành trong hương sen thơm ngát bất diệt của chư Phật.

Tu Thư – Thừa Thiên Huế